DİL VE KONUŞMA EĞİTİMİ ÇALIŞMALARI
DİL GELİŞİMİ İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR


1. AŞAMA : Nefes kontrolü alıştırmaları


AMAÇ: Nefes kontrolünü sağlayabilme

Davranışlar :


• 3- 5 saniye süreyle nefesini tutar.

  · “Nefes al” komutuyla derin nefes alır, nefesini 20 sn tutar.

  · Derin nefes alır, nefesini kontrollü biçimde bırakır.

  · Ağız hizasında tutulan kağıdı üfleyerek uçurur.
  
· Verilen flütü duyulacak şekilde çalar.

  · Verilen flütü belirlenen süre kadar çalar.
  
· Ucuna aparat takılmış balona üfler. (Gergin hale ulaşıncaya kadar)

  · Ucuna aparat takılmış balonu şişirir.

  · Şişirdiği balonu, ağzında, havasını indirmeden tutar.

  
  

2. AŞAMA: Ses iletim yolu kasları ile ilgili koordinasyon alıştırmaları

AMAÇ - 1 : Çene kontrolünü sağlayabilme


Davranışlar:


• 3- 5 saniye süreyle yardımla çenesini açık tutar.

  · 3 – 5 saniye süreyle çenesini açık tutar.

  · Belirtilen sürede çenesini açık tutar.

  · Belirtilen sürede çenesini kapalı tutar.

  · Sözel yönerge ile çenesini açar.

  · Sözel yönerge ile çenesini kapatır.

  · Bağımsız olarak çenesini titretmeden açık tutar ve titretmeden kapatır.

  · Model alarak çenesini açar, kapatır, açama kapama hızını ve aralığını modele göre ayarlar.

  · Verilen uygun büyüklükteki yiyeceği ısırarak koparır. (havuç, elma vb.)


AMAÇ – 2 : Dudaklarını kontrollü biçimde tutabilme


Davranışlar:


• Yardımla dudaklarını kapalı tutar.

  · Dudaklarını istenilen süre kadar kapalı tutar.

  · Dudaklarını istenilen süre kadar titretmeden kapalı tutar.

  · Verilen uygun nesneyi (pipet, kürdan, abesten) istenilen süre kadar dudaklarıyla yardımla tutar.

  · Verilen uygun nesneyi (pipet, kürdan, abesten) istenilen süre kadar dudaklarıyla bağımsız olarak tutar.
  
· Hijyeni sağlanmış yüzeyleri taklidi öper.
  
· Verilen sıvıyı yardımla bardaktan içer.

  · Verilen sıvıyı dökmeden bardaktan bağımsız olarak içer.

  · Bardak içinde verilen sıvıyı pipetle dökmeden içer.

  · Verilen uygun büyüklükteki katı yiyeceği dökmeden yer.


AMAÇ – 3 : Dilini kontrollü biçimde kullanabilme

Davranışlar:


• Dilini dışarı çıkarır.

  · Dilini yardımla 3 – 5 saniye düz biçimde dışarıda tutar.

  · Dilini komutla dışarı çıkarır.

  · İstenilen süre kadar dilini düz biçimde dışarıda tutar.

  · Çene ve dudaklar kapalı biçimde dilini içeride tutar.

  · Sözel yönerge ile dilini sağa doğru dışarı çıkarır.
  
· Sözel yönerge ile 3 – 5 saniye süre ile dilini sağa doğru çıkararak tutar.

  · Sözel yönerge ile istenilen süre kadar dilini sağa doğru çıkararak tutar.

  · Sağ dudak kenarına konulan yiyecek parçacığını diliyle alır.

  · Sözel yönerge ile dilini sola doğru dışarı çıkarır.

  · Sözel yönerge ile 3 – 5 saniye süre ile dilini sola doğru çıkararak tutar.

  · Sözel yönerge ile istenilen süre kadar dilini sola doğru çıkararak tutar.

  · Sol dudak kenarına konulan yiyecek parçacığını diliyle alır.

  · Sözel yönerge ile dilini aşağı doğru çıkarır.

  · Sözel yönerge ile dilini aşağı doğru çıkarır, 3 – 5 saniye tutar.

  · Sözel yönerge ile dilini aşağı doğru çıkarır, istenilen süre kadar tutar.
·
  Dudak altına konulan yiyecek parçacığını diliyle alır.
  
· Sözel yönerge ile dilini yukarı doğru çıkarır.
  
· Sözel yönerge ile dilini yukarı doğru çıkarır, 3 – 5 saniye tutar.
· Sözel yönerge ile dilini yukarı doğru çıkarır, istenilen süre kadar tutar.

  · Dudak üstüne konulan yiyecek parçacığını diliyle alır.


3.AŞAMA: Ses perdesi ile ilgili alıştırmalar.

AMAÇ : Sesin gücünü tonunu ve perdesini ayarlayabilme

KISA DÖNEMLİ AMAÇ: Vokal sesleri anlaşılır ve işitilir biçimde çıkarabilme


Davranışlar:
·
“A” sesini çıkarmak için; ağız açıklığını dişler arası baş parmak büyüklüğünde ayarlar.
·
“A” sesini çıkarmak için; dudaklar arasını iki parmak büyüklüğünde ayarlar.
·
“A” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlere dokundurur.
·
“A” sesini çıkarmak için; dilin ortasını hafif çukur vaziyete getirir.
·
“A” sesini ağız açıklığını dişler arası bir baş parmak dudaklar arası iki parmak olacak şekilde dil ucu alt dişe dokunmuş ortasının hafif çukur vaziyette tutarak yardımla çıkarır.
·
“A” sesini ağız açıklığını dişler arası bir baş parmak dudaklar arası iki parmak olacak şekilde dil ucu alt dişe dokunmuş ortasının hafif çukur vaziyette tutarak bağımsız olarak çıkarır.
·
“O” sesini çıkarmak için; dudaklarını muntazam bir daire yuvarlaklığına getirir.
·
“O” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişine temas ettirir.
·
“O” sesini çıkarmak için; çenesini birbirine yaklaştırır.
·
“O” sesini dudaklarını muntazam bir daire yuvarlaklığına getirir, dil ucu alt dişe temas ettirir. Çenesini birbirine yaklaştırarak nefesini serbest bıraktırarak yardımla çıkartır.
·
“O” sesini dudaklarını muntazam bir daire yuvarlaklığına getirir, dil ucu alt dişe temas ettirir. Çenesini birbirine yaklaştırarak nefesini serbest bıraktırarak bağımsız olarak çıkartır.
·
“U” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlerin gerisinde tutar.
· “U” sesini çıkarmak için; dilin gerisini yumuşak damağa doğru kaldırır.
·
“U” sesini çıkarmak için; dudaklarını yuvarlak ve kırışık tutar.
·
“U” sesini çıkarmak için; dudaklarını ileri doğru uzatır.
·
“U” sesini çıkarırken; dil ucunu alt dişlerin gerisinde, dil gerisi yumuşak damağa doğru kalkıp, dudaklar yuvarlak kırışık ve ileri doğru uzanmış vaziyette nefesini serbest bırakır.
·
“I” sesini çıkarmak için; dilini geriye çeker.
·
“I” sesini çıkarmak için; dil kaslarını gergin tutar.
·
“I” sesini çıkarmak için; dil gerisini yumuşak damağa doğru kaldırır.
·
“I” sesini çıkarmak için; dudaklarını kenarlara doğru çeker.
·
“I” sesini çıkarırken; dilini geriye, dil gerisini yumuşak damağa doğru kaldırır, dudakları kenarlara doğru çekerek nefesini serbest bırakır.
·
“E” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlere dokundurur.
·
“E” sesini çıkarmak için; dil önünü sert damağa doğru kaldırır.
·
“E” sesini çıkarmak için; dudaklarını kenara doğru çeker.
·
“E” sesini çıkarmak için; ağız açıklığını bir parmak yüksekliğinde ayarlar.
·
“E” sesini çıkarırken; dil ucunu alt dişe, dil önünü sert damağa dokundurur, dudaklarını kenarlara doğru çekerek ağız açıklığını bir parmak yüksekliğinde ayarlar nefesini serbest bırakır.
·
“İ” sesini çıkarmak için; ağız ve dil kaslarını gergin tutar.
·
“İ” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlerin gerisine yapıştırır.
·
“İ” sesini çıkarmak için; dil önünü sert damağa yapıştırır.
·
“İ” sesini çıkarmak için; dudakları yayvan konuma getirir.
·
“İ” sesini çıkarmak için; dişlerini kapalı konumda tutar.
·
“İ” sesini çıkarırken; ağız-dil kaslarını gergin, dilini alt dişlerinin gerisinde sert damağa yapışmış, dudaklarını yayvan, dişlerini kapalı konumda tutarak nefesini serbest bırakır.
·
“Ü” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlerin gerisine yapıştırır.
·
“Ü” sesini çıkarmak için; dudaklarını yuvarlak ve kırışık tutar.
·
“Ü” sesini çıkarmak için; dilin gerisini yumuşak damağa doğru kaldırır.
·
“Ü” sesini çıkarırken; dil ucunu alt dişlerin gerisine yapıştırır, dudaklarını yuvarlak ve kırışık tutar, dilin gerisini yumuşak damağa doğru kaldırarak nefesin serbest tutar.
·
“Ö” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlere dokundurur.
·
“Ö” sesini çıkarmak için; dilini gergin hale getirir.
·
“Ö” sesini çıkarmak için; dilini yumuşak damağa doğru kaldırır.
·
“Ö” sesini çıkarmak için; ağzını açık tutar.
·
“Ö” sesini çıkarmak için; dudaklarını yuvarlak konuma getirir.
·
“Ö” sesini çıkarırken; dil ucunu alt dişe dokundurur, gergin hale getirerek yumuşak damağa doğru kaldırarak ağız açık ve dudaklar yuvarlak konumda nefesini serbest bırakır.


SES PERDESİ, ESNEKLİĞİ VE TONLAMA İLE İLGİLİ ALIŞTIRMALAR:

Konuşmanın Meydana Gelişi:


Konuşmanın meydana gelişi ile ilgili organlar yalnızca dudaklar ve dil değildir. Ses organları; diyafram, akciğerler, nefes borusu, gırtlak (ses telleri dahil) boğaz, burun ve ağızdır. Bütün bu organlar akciğerlerden dudaklara kadar uzan bir tüp biçiminde yer almaktadır. Tüpün gırtlağın üzerindeki yer alan kısmı ses iletim yolu olarak isimlendirir. Gırtlak, burun, ağızdan itibaren ses yolunun şekli dilin, dudakların ve diğer parçaların hareketin sebebiyle çok çeşitli olabilir. Konuşmanın meydana gelebilmesi için gerekli olan enerji kaynağı, nefes verdiğimiz zaman ciğerlerden çıkan hava akımıdır.


Sesin Perdesi İle İlgili Çalışmalar:


Sesin perdesi ile ilgili bozukluklar, konuşma sesini güç ve ton yönünden de etkiler. Bu bakımdan ses perdesi bozuklukları yönünden durması gerekir. Olması gerekenden fazla tiz ses, ses bantlarının rahat kullanılmamasından kaynaklanır. Bu bakımdan konuşma dilimizde hangi sesleri olağan dışı tiz ve pes çıkarıldığını belirleyerek gevşetme çalışmaları yapılması gerekir.


Çocuk Tiz Ses Çıkarıyorsa;


a-) Artikülasyon tekniği ile uzun bir “a” sesi çıkartılır. Böylece tizlik seviyesi bulunur.


b-) Öğretmen kendisi öğrencinin çıkardığı perdeye yakın uzun bir “a” çıkarır, öğrencinin bu sesi duyması sağlanır. Öğrenci dinlerken öğretmen çıkardığı bu sesi pesleştirir. Aradaki fark öğrenciye anlatılır.


c-) Örnek sesi çocuğun taklit etmesi istenir.(tizden pese doğru çıkartılan ses )


d-) Uygun peslikte bir ses çıkarma başarıldığında bu ses esas alınarak diğer seslere bağlama çalışması yapılır.
Çocuk Olağan Dışı Pes Ses Çıkarıyorsa;


1-) Tiz ses çalışmasındaki aşamalar tersine yapılır.


2-) Gırtlağa parmakla iki yandan bastırılarak gergin hale getirilir, böylece gergin durumda çıkarılan ses tiz olur.


Sesin Esnekliğiyle İlgili Çalışmalar:


Konuşma sesi esnekliği üç ayrı yönden ele alınır. Bunlar hız, duraklama ve monotonluktur.


A-HIZ: Olağan dışı hızla yapılan konuşmalar aynı olumsuz etkiyi yapar. Bu nedenle konuşma hızının önemi anlatılıp konuşma alıştırmalarıyla pekiştirilir.


B- DURAKLAMA:Konuşmalardaki olağan dışı duraklamalarda dinleyen üzerinde olumsuz etkiler yapar. Duraklamalar süre bakımından da fazlalık için kullanıldığı gibi yersiz duraklamalar içinde kullanılır. Konuşmalarda duraklamanın önemi de çocuğa anlatılır, pekiştirilir.


C- MONOTONLUK: Monotonluk aynı hızla aynı şiddet aynı perde ve vurgusuz konuşmalar için kullanılan bir terimdir. Kelimelerdeki vurgulara dikkat çekmenin önemi anlatılarak pekiştirilir.


DİL GELİŞİM EGZERSİZLERİDİL HAREKETLERİ:

Ø Dili dışarı çıkarmak
Ø Dili dudakların sağına soluna değdirmek

Ø Dili dışarı içeri çekmek

Ø Dili buruna doğru sokmak

Ø Dili çeneye doğru çıkarmak

Ø Dilin ucunu alt-üst dişlerle ısırmak

Ø Dil ile dudakları yalama.(yuvarlayarak)

Ø Dili üst ön dişlere değdirme

Ø Dili şıklatma (dil ile üst damağa vurup alt damağa çekerek ses çıkarma)

Ø Dil ucunu üst dişlerden en aşağıdaki ve en soldakine değdirme

Ø Dil ucunu alt dişlerden en sağdaki ve en soldaki üzerine değdirme

Ø Dili ağız içinde (u) biçiminde kıvırma (yanlarda)

Ø Dil ile dudakları ıslatma

DUDAK HAREKETLERİ


Ø Dudakları yanlara doğru(alt-üst)çekerek dişleri bitişik vaziyette gösterme

Ø Üst dişleri gösterme

Ø Alt dişleri gösterme

Ø Üst dudağı ısırma

Ø Alt dudağı ısırma

Ø İki dudağı da ağız içine almak

Ø Alt dudağı dışa döndürmek

Ø U sesi çıkarır gibi dudakları öne uzatmak

Ø Dudakları birbiriyle içe doğru sıkıştırmak

Ø Kalemi dudakları arasında tutmak

Ø Ruju dağıttığımız gibi iki dudağı birbirine sürtme değdirme

YANAK HAREKETLERİ


Ø İki yanağı aynı anda şişirme

Ø Sağ yanağı şişirme

Ø Sol yanağı şişirme

Ø Soldan sağa sağdan sola sürekli yanak şişirme

Ø İki yanağı dişler arasına çekme

Ø Dil ile sağ yanağı şişirme

Ø Dil ile sol yanağı şişirme



MİMİKLER


Ø Hayret

Ø Gülmek

Ø Kızmak

Ø Ciddi

Ø Korku

Ø Üzüntü

Ø Uyku

Ø Ağlamak

Ø Evet

Ø Hayır


ÇENE HAREKETLERİ


Ø Ağzı (çeneler gergin)açmak-kapatmak

Ø Alt çeneyi (ağız açık) sağa sola hareket ettirmek

Ø Alt çeneyi (ağız kapalı) sağa sola hareket ettirmek

Ø Soldan sağa sağdan sola sürekli yanakları şişirme

Ø İki yanağını dişler arasına çekmek

Ø Dil ile sağ yanağı şişirme

Ø Dil ile sol yanağı şişirme

BURUN HAREKETLERİ


Ø Burunu buruşturarak yukarı çekmek

Ø Burun deliklerini açmak

DİL GELİŞİM ALANI VE EGZERSİZLERİ NEFES ALMA


Ø Ağızda üfleme (dudaklar kapalı durumda)

Ø Burundan nefes alıp burundan verme

Ø Burundan nefes alıp ağızdan verme

Ø Ağızdan nefes alıp burundan verme

Ø Kamış(pipet) ile hava çekme

Ø Burundan iki defa nefes alıp, iki defa verme

Ø Ağızdan iki defa nefes alıp iki defa ağızdan verme

Ø Kağıt, pamuk, pinpon topu vb. bol nefes ile nesneyi üfleme (yakın-uzak mesafe)

Ø Nefesli müzik aleti çalma

Ø Balon şişirme

Ø Islık çalma

Ø Burun çekmek

Ø Öksürmek

Ø Horlama

Ø Esnemek

Ø İç çekmek


GIRTLAK HAREKETLERİ


Ø Tükürerek yutkunma

Ø Su yutma

Ø Gargara yapma

Ø Gırtlaktan öksürme (ses ayarlama)

DİL GELİŞİM EGZERSİZLERİNİN UYGULANMA YÖNTEMLERİ

A Konuşma Organlarının Çalıştırılması


1- Emmek:


Kamış kullanarak değişik içeceklerin içirilmesi. Eğer kamışı çocuk ağzında tutamıyorsa kamışın etrafına lastik sararak yada farklı şeylerle destekleyerek kamışın ağız kısmı kalınlaştırılabilir.
- Alıştırmaya başlangıç olarak 9 mm lik hortumlarda kullanılabilir(gerekli ise)


- Emmeyi öğretmek; Terapist kamışı meyve suyunun içine sokar emerek kamışa meyve suyunu çeker. Üst kısmından kamışı kapatarak kamışı bardaktan çıkarır. Kamışı düz olarak çocuğun ağzına sokar. Çocuk kamışın içindeki meyve suyunu bu şekilde emer.İkinci aşamada kamış biraz daha havaya kaldırılır ve kamış bu pozisyonda iken meyve suyunu emer.


Not:Terapist çocuğa emme sonrası davranışları gösterir. Ağzını şapırdatır.”mmm çok güzel ”gibi sözel uyarılar verir.


2- Üflemek:


Öncelikle derin nefes alıp verme nefes alırken “f ve p”sesini çıkarmak gibi çalışmalar yapılmalıdır.
- Küçük bir mumu söndürmek
- Küçük renkli makyaj pamukları araç olarak kullanılabilir.Pamuk masaya konur çocuk üfleyerek pamuğu hareket ettirir.
- Bir kase deterjanlı su hazırlanır.Çocuk kamışla üfleyerek balonlar yapmaya çalışır.
- İçinde küçük bir top olan plastik düdük üflemeye çalışır.
- Küçük plastik bir borazan (flüt)ile üfleme çalışılır.
- Bir pinpon topu ile üfleyerek masada oyun oynanır.


3- Çiğneme:


Çiğneme dil dudak ve yanak kaslarının ortaklaşa çalışmasıyla ortaya çıkan bir harekettir.
Yanak:Dil çiğneme de aşağıdan yukarı ,yukarıdan aşağı doğru dairesel hareketler yapar.


Isırmak:

Çocuğa elma havuç gibi katı yiyecekler vererek ısırması istenir.
Sağ ve Sol yanakta çiğneme: Bir parça bisküvi çocuğun bir yanağının içine konulur.Çocuk dil yardımı ile bisküviyi yanaktan alır ve çiğner.Aynı çalışma diğer yanakta da yapılır.


Ağız kapalı çiğnemek: Bu çalışma için çok zor bir harekettir.Sürekli alıştırma gerekir.(haşlanmış patates gibi yumuşak katı yiyeceklerle çalışılır)
Çocuğa 30sn süre ile çiklet çiğnetilir.


Dil:
Çocuğun dilinin ucuna bir parça bisküvi konulur. Çocuk bisküviyi dil yardımı ile ağzının içine alır.
Bir parça reçel ve çikolata (saralle gibi)çocuğun üst dişi ile dudağı arasına konur, çocuk dili yardımı ile bunu ağzına alır ve çiğner.


Dilin Yön Değiştirme Hareketleri:
-

Bir parça reçel veya çikolata çocuğun yanağının içine konur.Çocuk dili ile ağzına iter ve çiğner.
- Bir parça lokum çocuğa verilir ve çiğnemesi istenir.


- Küçük bir parça bisküvi çocuğun yanak içlerine diş etlerinin üzerine konur.Çocuk dili ile bunu alıp çiğnemeye çalışır.(önce bir sonra diğer yanağa)


- Sağ ve sol yanak içine aynı anda birer parça bisküvi konur.Çocuk yanak içine konan bisküvilerin ikisini birden ağız içine alıp çiğnemeye çalışır.


- Küçük bir kaşık çocuğun ağzına sokulur ve kaşık dilin üzerine bastırılır. Çocuk bunu dilini kaldırarak karşı koymak isteyecektir. Çocuk bu tepkiyi verince diş fırçası ile çocuğun dilinin üzeri hafif hafif fırçalanır.


Dil Çıkarma Alıştırmaları:


- Çocuğun dudaklarına reçel sürülür, çocuk reçeli yalamaya çalışır.


- Bir lolipop alınıp,çocuğun bunu yalamaya çalışması sağlanır.


- Dudakların alt ve üst kısmına (bıyık yerine ve çene üstüne )reçel sürülür. Çocuk dilini üst ve alta mümkün olduğu kadar uzatmaya çalışarak reçelleri yalamaya çalışır.


Dili İçe Çekme Çalışmaları:


- Çocuğun dilinin ucuna bir parça çikolata bisküvi konulur çocuk dilini içeri çekerek yiyeceği çiğnemeye çalışır.
- Biraz seloteyp veya bandı çocuğun dil ucuna sarılır.Bu bant hafifçe çekilerek dil dışarıya çıkarılmaya çalışılır.


Dudak Hareketleri:


Hareketlerin Taklidi:

Çocuğa üzerinde çeşitli yüz mimiklerinin bulunduğu kartlar verilir.(ağlama, gülme, kızma, üzülme vb.) ve çocuktan bunları taklit etmesi istenir.
 Duvara asılı bir ayna karşısında çocuk ile birlikte geçilir dudak çeşitli şekillere sokulur ve çocuktan yapması istenir.
Terapist çocukla karşılıklı oturup, gülme, kızgınlık, somurtma, sırıtma, öpme, hapşurma vb. hareketlerini tekrarlar.
 Çocuk düğmeyi dişleri ile dudak arasına koyar, terapist lastiği hafifçe çeker ve hafifçe lastiğe vurur lastik hareket eder, çocuk bu hareketi dudaklarında hisseder.Aynı çalışma düğme ağız içinde dudakta yapılabilir.
Kamışla meyve suyu ve başka içecekler içirilir. Bir kaşığa biraz yiyecek konulur, çocuğun ağzına doğru uzatılır. Çocuk üst dudağı yardımı ile yiyeceği kaşıktan almaya çalışır. Terapist kaşığı yavaşça çekerek çocuğa yardımcı olur.


Ağız Alıştırmaları:


Terapist çeşitli dil dudak ve çene hareketleri yaparak çocuktan bu hareketleri taklit etmesini ister.
 Bir tabağa reçel yada süt konulur çocukla birlikte yalama çalışması yapılır.
Çocuğa dondurma, şeker ve lolipop yalatılmaya çalışılır.
Çocukla derin nefes alma, yanakları şişirme, üfleme çalışmaları yapılır.